شهرستان ملکان با وسعت 1007 كیلومتر مربع (2.2 درصد مساحت استان) در 150 کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان‌های بناب و مراغه، از سمت شرق با شهرستان مراغه و از سمت غرب و جنوب با استان آذربایجان غربی هم‌مرز است. طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان ملکان دارای دو بخش به نام‌های مرکزی (شامل دهستان‌های گاودل مرکزی، گاودل غربی و گاودل شرقی) و لیلان (شامل دهستان‌های لیلان جنوبی و لیلان شمالی)، دو نقطه شهری به نام‌های ملکان و لیلان و 83 آبادی می‌باشد.

به طور عمده آب و هواي ملكان تحت تاثير بادهاي آسياي مركزي (سيبري)، اقيانوس اطلس، درياي سياه، درياي مديترانه و درياي خزر قرار مي‌گيرد. اين جريانات در پایيز، بهار و زمستان ريزش باران‌هاي منطقه‌ای را موجب مي‌گردند كه مقداري از نزولات زمستاني آن به صورت برف مي‌باشد. كل سرزمين‌هاي موجود در محدوده اين شهرستان را از نظر توپوگرافي مي‌توان به دو واحد كوهستاني يا ناهموار و واحد هموار جلگه‌اي تقسيم كرد. از طرفي ديگر خود واحد كوهستاني يا ناهموار نيز از نظر ارتفاع به واحدهاي زير تقسيم مي شوند: الف: واحدهاي كوهستاني كم ارتفاع (1800- 1500 متر ارتفاع) ب: واحدهاي كوهستاني مرتفع (220-1800 متر ارتفاع)

تاريخ جديد ملكان كه در گذشته ملك‌كندي ناميده مي‌شد به دويست سال پيش برمي‌گردد ولي در مورد منطقه ملكان و مسكوني بودن آن نظرياتي وجود دارد كه همه حكايت از قدمت اين منطقه دارد. منطقه ملكان به دليل مساعد بودن آب هواي جغرافيايي يكي از مهم‌ترين گذرگاه‌هاي تاريخي به شمار مي‌آيد. در مورد وجه تسميه اين شهرستان دو نظريه وجود دارد: 1) از آنجا كه ارباباني زيادي بر آن حاكم بودند و شاه واربابان نيز ملك ناميده مي شدند پس اربابان نيز از اين قاعده مستثني نبودند شايد نام ملك‌كندي يا ملكان بر گرفته از جمع ملك يعني مالكان و مخفف آن ملكان باشد. 2) يكي از اربابان معروف اين شهر در گذشته ملك‌نيا بوده است. شايد ملك كندي از نام اين ارباب گرفته شده باشد.